روتردام 18.5 کیلومتر مربع فضای بام صاف دارد. چرا شهر هنوز از بام
های معدودی استفاده می کند در حالی که فرصت های جدید بسیاری در اختیار دارد؟ مدیر
برنامه ریزی شهری شهرداری روتردام، ماتیاس ون رویون، یکی از بنیانگذار ام وی آر دی
وی در کنار وینی ماس و برگزار کننده ی "داکنداگن روتردام" لئون ون گیست در
این کاتالوگ بررسی می کنند که چگونه با برنامه ریزی و ساماندهی به فضای بام می
توان شهر را به فضایی تبدیل کرد که حس زندگی و مشارکت در آن بیشتر جریان داشته
باشد. به چه چیزی نیاز داریم تا مشاورین املاک و موسسات مسکن را به مساله ی
استفاده از فضای بام علاقمند کنیم؟ و چه اصول و قوانینی در این حوزه باید تغییر
کنند؟ شعار هر توسعه ی جدیدی این است: اگر تقاضا نکنی، بدست نخواهی آورد.
ـ چرا تهیه ی کاتالوگ برای بام اهمیت دارد؟
ون رویون: چون فضای بام می تواند زیبا باشد. در شهر ها به طور روز
افزون با کمبود فضا مواجه ایم و می خواهیم فضای سبز و مسکن بیشتری ایجاد کنیم در
حالی که تقاضای بسیاری برای آن داریم. فضای بام هنوز به اندازه ی کافی شناخته شده
نیست و این در حالی است که روتردام 18.5 کیلومتر مربع فضای بام قابل استفاده دارد.
این یک قلمرو دست نخورده است. کاتالوگ بام نشان می دهد که استفاده از این فضا می
تواند پاسخی به مسائل فعلی، از جمله تغییرات اقلیمی، کمبود مسکن و انرژی باشد.
ماس: فضای بام می تواند کمک بزرگی به تراکم شهر باشد و از ساخت و ساز
بیش از حد در حومه ی شهر جلوگیری کند. این کاتالوگ نشان دهنده ی یک سری محرکه ست:
می توانید شروع کنید و همسایه ها دنباله رو خواهند بود. این عالی خواهد شد اگر این
مجموعه در فضای سه بعدی گسترش پیدا کند. پس به این معنی است که نه تنها یک لایه با
عنوان فضای سبز را به بام اضافه می کنیم بلکه حتی برجک ها، یک محله ی قدیمی یا یک
پارک اسکیت بر روی بام قابل دستیابی خواهد بود.
لئون ون گیست: ما می بینیم که افراد زیادی در حال شروع به استفاده از
فضای بام هستند ولی لازم است که این امر به حرکتی ساختاری تبدیل شود. با این
کاتالوگ، می خواهیم نه تنها به افراد بلکه به گروه های بزرگ تر مانند توسعه
دهندگان و شرکت های مسکن الهام بخشیم تا روی فضای بام سرمایه گذاری کنند.
ـ این کاتالوگ 130 راه را برای استفاده از بام ـ از پارک تا واحد های
مسکونی منعطف و حتی قبرستان ـ پیشنهاد می کند. این موارد تا چه حد می توانند واقع
گرایانه باشند؟
ماس: احداث قبرستان بر روی بام تا حدی مانند شوخی است، اما در این
لحظه ام وی آر دی وی در موناکو در حال ساخت یک قبرستان روی سقف یک دفتر به علت
کمبود فضا است. این می تواند به گونه ای "بهشتی" باشد. اگر می خواهید در
مورد فضای بام جدی باشید باید به نوعی جدید از توسعه ی شهری فکر کنید، همان طور که
می خواهید نقاط دید و مناظر را از روی پل ها یا ساختمان های تاریخی داشته باشید.
از نظر من چنین ترکیبی هیجان انگیز است. چگونه می خواهیم چنین چیزی را در آینده
مدیریت کنیم؟
ون رویون: قطعا این بسیار مهم است. انواع بام های شخصی قابل اجرا است.
سوال مهم این است که چه کاری قرار است روی بام انجام گیرد. چگونه می توانیم
ابتکارمان را به کار گیریم تا یک فضای بام جالب توجه داشته باشیم.
ون گیست: تصور اشتباه این است که بلند ترین و مرتفع ترین بام زیبا
ترین و یا بهترین گزینه است. ولی در واقع یک فضای بام در طبقه ی چهارم یا پنجم می
تواند بهتر باشد، چون به شما این امکان را می دهد که به اتفاقاتی که در شهر زیر
پایتان می افتد متصل شوید و به طور کامل از آن جدا شوید.
ـ یک سوال از جانب کسانی که به طور روزمره با بام سرو کار ندارند، چه
چیزی ممکن و چه چیزی غیر ممکن است؟
ون گیست: در حال حاضر فضای بام معمولا ساخته می شود تا امکان تحمل یک
لایه برف و یا اینکه کسی روی آن کاری انجام دهد را فراهم کند. چیزی که ما در
کاتالوگ فضای بام پیشنهاد می دهیم بسیار فرا تر از این موارد است. امکان حضور
افراد بیشتر، وجود فضای سبز، به کار گیری پنل های خورشیدی و حتی نگهداری از آب می
تواند بر روی بام ایجاد شود. بنا بر این می توان انتظار بیشتری از فضای بام داشت.
ساختمان های جدید مستحکم تر ساخته می شوند و ساختمان های موجود به استحکام سازی
نیاز دارند.
ـ آیا این می تواند دلیل اصلی اینکه از فضای بام 18.5 کیلومتر مربعی موجود
در روتردام هنوز مورد استفاده قرار نگرفته است، باشد؟
ماس: هزینه مورد مهمی است. مردم همیشه دنبال پایین ترین قیمت ها
هستند. اگر می خواهید این وضع دگرگون شود باید با هم توافق کنیم که فضا های حومه ی
شهری مشخصی از دسترس خارج شوند و در درون شهر به دنبال فضا بگردیم. با این فرض،
توجه به فضای بام به طور طبیعی ایجاد خواهد شد.
ون رویون: شهرداری بیش از هر کسی خواستار استفاده از فضای بام است.
برای مثال برای ذخیره ی آب و این باعث حل شدن مشکل سیستم های فاضلاب می شود. ولی
شهروندان مشکلات آب شهرداری را به تنهایی حل نخواهند کرد و این دلیل بر آن است که
چرا کمک مالی موجود نیست. تنها قیمت ها نمی توانند مشکل ساز باشند و به مسائل
قانونی هم باید توجه شود. همه ی اعضا باید با هم توافق کنند. همه می توانند خانه
هایشان را تغییر دهند و این برای ساختمان های بزرگ با صاحبخانه های ممتعدد سخت تر
است.
ون گیست: این ایده که فضای بام می تواند به یک فضای عمومی و یا مکانی
برای زندگی تبدیل شود هنوز برای مردم درست روشن نیست. ما همچنین متوجه شدیم که در
حال سامان دادن به رویداد های روی سقف در داکنداگن هستیم.
ـ یک مثال خوب می تواند راهنما باشد ـ آیا در روتردام موردی موجود است؟
ون گیست: بله، در حال حاضر تعداد زیادی مورد آزمایشی در دست اجرا است:
ما بر روی بام دهویول در کنار کلیسای سنت لارنس
به عنوان بخشی از این پروژه قرار داریم. این مکان مجهز به منبع آب، فضای
سبز، پنل خورشیدی و فضای مسکونی است. مورد بعدی داک آکر است که از نظر مساحت سطح
به نسبت کوچک است ولی یک نمونه ی قابل توجه جهانی است. بیمارستان اراسموس در طبقه ی هشتم دارای 38
درخت میوه است و پارک داک شگفت انگیز است چون بسیار نرمال به نظر می رسد. این پارک
نه متر از سطح زمین ارتفاع دارد و مردم حتی متوجه نمی شوند که در حال قدم زدن روی
بام هستند. ما همچنین یک فضای جنگلی را داریم که 34 متر از سطح زمین فاصله دارد و
در دپوت بویمانزون بوینینگن واقع و توسط ام وی آر دی وی طراحی شده است.
ـ فضای جنگلی بر روی بام بسیار سنگین است. چگونه ام وی آر دی وی توانست
آن را بسازد؟
ماس: ما در وهله ی اول از استحکام سازه مطمئن شدیم. علاوه بر آن به
نوع دیگری از پوشش گیاهی نیاز بود که با نوع گیاهانی که روی زمین کاشته می شوند
فرق دارد: در ارتفاع، خاک سریع تر خشک می شود و دما بالا تر است و هر چیزی که
کاشته می شود باید در برابر باد مقاوم باشد. 75 درخت توس که حالا این بام جنگلی را
می سازند به طور خاص برای ارتفاع 34 متری پرورش داده شدند. زمانی که در حال
جابجایی بودند ریشه هایشان به همان صورت که افراد موهایشان را جمع می کنند جمع شده
بودند. زمانی که آن ها را در خاک گذاشتیم، هر ریشه روی دیگری قرار می گرفت و بدین
صورت توانستیم سیستم ریشه ی جامد را خلق کنیم. ما در نهایت 20 درخت کاج را به این
فضا اضافه کردیم تا از آلودگی جلوگیری کنند و ظاهری زیبا و زمستانی به بام بدهند،
به طوری که این احساس القا شود که در قلب روتردام هستید. ما می خواهیم این تجربه را گسترش دهیم، با گونه
های دیگری از درختان و گیاهانی که مردم بتوانند روی آن ها بنشینند و دراز بکشند.
ون گیست: در آمستردام یک منظر شنزار مانند بر روی بام به صورت آزمایشی
احداث شده است.
ماس: من می خواهم بیتوپ های گوناگون را در حد امکان آزمایش کنم. این
گونه می شود یک پارک ملی را در روتردام احداث کرد.
ون رویون: این به حتم یک هدف بزرگ است. بعلاوه، دخالت طبیعت در فضای
شهری بیشتر از آن است که فکرش را می کنید. مرغ های صدف خوار در حال فرار از آب های
یکنواخت به سمت لانه هایشان که در شهر هستند و روی بام های با سنگریز قرار دارند
پرواز می کنند. پس آیا ما می خواهیم بام های سبز داشته باشیم؟ در این صورت باید به
تنوع زیستی نیز فکر کنیم.
ـ حال می خواهیم در مورد ساختمان های جدید صحبت کنیم، ولی کاتالوگ در
وهله ی اول به چگونگی استفاده از فضای بام ساختمان های موجود اشاره دارد. آیا می
توانید توضیح دهید که چگونه می شود کیفیت زندگی در شهر را افزایش داد؟
ماس: اگر بخواهیم همه ی بام های روتردام را سبز کنیم ـ نه نتها با
گیاهان کوچک، بلکه با حجم قابل توجهی از گیاهان ـ باعث می شود که دما به اندازه ی یک
درجه ی سلسیوس کاهش یابد و این به قطع معنای خاصی دارد. اگر می خواستیم از همه ی
سقف های صاف موجود در روتردام استفاده کنیم، می توانستیم حجم گیاهان را تا 9 برابر
بیش تر از جنگل های کرالینگن مدیریت کنیم.
ون رویون: مرکز شهر خیلی گرم تر از نقاط حاشیه ای شهر است. اگر از دمای
هوا کم کنیم، برای ساکنین این مناطق بسیار دلپذیر خواهد بود. همچنین می توانیم از
بیماری ها به خصوص برای سالمندان جلوگیری کنیم. در مهم ترین جایگاه، ذخیره ی آب قرار
دارد. اگر بتوان آب باران را روی بام جمع آوری کرد، باید به هدایت آن به سمت
فاضلاب فکر شود، در نتیجه خیابان ها دیگر با هر بارش سنگین دچار آب گرفتگی نخواهند
شد.
ون گیست: فضای سبز و منبع آب معمولا به عنوان دو چیز مجزا دیده می
شوند. اگر آب را از روی سقف جمع آوری کنیم، اضافه کردن پوشش گیاهی در کنار آن
بسیار زیبا خواهد بود، اگر فضای سبز در آنجا وجود داشته باشد، وقت گذراندن در آن
برای مردم لذت بخش خواهد بود. این یک مثال است برای درک اینکه چگونه می توان از
سقف برای هدف های متفاوت به طور هم زمان استفاده کرد.
ـ قانون معمولا در برابر به حقیقت پیوستن این رویا ها می ایستد. آیا می
توان از بام ها استفاده کرد بدون اینکه در قوانین تغییری ایجاد شود؟
ون رویون: قوانین جدید محیط زیست و برنامه ریزی شهر، آزادی عمل بیشتری
دارند. پس پاسخ این سوال "بله" است... . ولی اگر به مشکلات دیگری بر
بخورید، برای مثال مشکل مالکیت، این از نظر قانونی به مشکل تبدیل خواهد شد.
ون گیست: شاید شهرداری ها به فضای بیشتری از پیش برای ایجاد محیط های
جدید و برنامه ریزی نیاز دارند.
ون رویون: این بدین معنی است
که ساختمان ها باید به طور پیش فرض مقاوم باشند تا بتوانند امکان استفاده از بام
ها را فراهم کنند.
ماس: دقیقا، سازه های قوی تر، پایدار تر نیز هستند.
ـ حال به هزینه های این برنامه باز می گردیم. چه کسی این هزینه ها را
پرداخت خواهد کرد؟
ون رویون: این یک سوال کلیدی است. استفاده از بام ها باید استاندارد
باشد، بنابراین ما باید بتوانیم بگوییم که "بیایید فقط انجامش بدهیم". هزینه
ی اضافه کردن منابع آب و فضای سبز چندین برابر بیش تر از هزینه های دیگر است. ولی
این با یک جمع بندی هوشمندانه قابل انجام است. اگر به فکر ترکیب فضای سبز، آب و
انرژی هستید، در شرایط فعلی به کمک های مالی متعدد از دولت نیاز دارید.
ون گیست: من فکر می کنم که باید محتاطانه عمل کرد و تنها فکر کردن به
برداشت از این سرمایه گذاری کافی نیست. وقتی لباس یا لوازم آشپزخانه جدید برای
خانه تان می خرید، فقط آن را به "بازده سرمایه گذاری " تبدیل نمی کنید.
همه چیز نمی تواند توسط پول سنجیده شود و شما می توانید این سود را از ارزش معنوی
دریافت کنید.
ماس: با در اولویت قرار دادن ذخیره ی آب و انرژی به طور حتم در مورد
آیتم های چند میلیون دلاری صحبت می کنیم. شما باید به فکر تامین این سرمایه باشید
قبل از اینکه کسی با خودش فکر کند: " من می خواهم یک لایه مسکونی بر روی این
ساختمان اضافه کنم بدون اینکه در فکر جبران آن باشم." من به این باور دارم که
ساخت فضای بام باید یکی از وظایف دولت هم باشد و تنها در دست عده ای انگشت شمار
رها نشود.
ـ آیا منبع آب، فضای سبز و تعامل اجتماعی می توانند بحثی در میان شرکت
های مسکن و مشاورین املاک باشد تا بیشتر روی آن سرمایه گذاری کنند؟
ون گیست: برای شرکت های مسکن تعمیر اساسی یک ساختمان می تواند موقعیت
مناسبی برای عایق بندی نما و تفکر پیدا کردن استفاده ای بهتر برای بام، توجه به
عوامل پایداری که با آنها موافقت شده و شهرداری تعیین کرده است، باشد. هزینه ها می
توانند بخشی از تعمیرات اصلی یک ملک باشند.
ماس: ولی هنوز پیشرفت اندکی وجود دارد که دوست دارم در این تغییرات
اساسی ببینم. آن ها معمولا یک سری امکانات اکولوژیک را در ساختمان به کار می
گیرند. اگر می خواهید این فضا را مناسب برای یک سری واحد مسکونی اضافی بر روی سقف،
با باغ و پله در بیرون کنید، در این صورت نیاز دارید که به صورت قانونی برای همه ی
این ها اقدام کنید، اگرچه، در سال های اخیر محدودیت هایی در این امر وجود داشته
است. با ساخت بام های چند کاربردی شما قدمی رو به جلو بر می دارید و من فکر می کنم
ما باید بر این امر اصرار کنیم.
ـ آیا فکر نمی کنید فضای بام می تواند به یک نوع پنت هاوس جدید تبدیل
شود که تنها برای اشخاصی است که توانایی مالی استفاده از آن را دارند؟
ماس: گاهی تصویر شهر گوتام به ذهنم می آید که در آن لایه های بالایی
تنها برای ثروتمندان اند و دسترسی فوری به آسمان و نور خورشید دارند، در حالی که
باقی افراد در محله های فقیر در حال فروپاشی هستند. به همین دلیل مشارکت شرکت های
مسکن مهم است. بام ها باید برای اجاره کنندگان طبقه ی متوسط نیز مناسب باشند، ولی
پولی که به آن نیاز داریم بسیار بیشتر از حد بودجه است.
ون رویون: دسترسی یک دغدغه ی مهم است. همه ی بام ها لزوما کارکرد
یکسانی ندارند: یک بام می تواند تنها برای استفاده ی مالکان باشد و دیگری قابل
دسترسی برای عموم. پروژه ی گرون کاپ در کاتندرخت می تواند مثال خوبی باشد. هر کسی
می تواند بر روی آن قدم بزند و تنها در شب ها درب های آن بسته است.
ون گیست: من فکر می کنم که چیز مشابهی در این جا اعمال می شود: بعضی
از بام های بلند مرتبه برای افراد ثروتمند هستند –آنها هزینه را پراخت کرده اند و
در این صورت بد نیست که فضای بام مناسب و زیبا داشته باشند. ولی ما باید مطمئن
شویم که ترکیب درستی داریم. بام ها راه حل نیستند بلکه بخشی از راه حل اند. اگر خیابان
ها پاسخگوی نیاز های شهر نیستند و ازاره ها خوب کار نمی کنند، ابتدا باید به آن ها
رسیدگی کنیم و سپس به بام ها برسیم.
ون رویون: دقیقا، اگر می خواهیم فضای عمومی را از خیابان به بام ببریم
و چیزی در طبقه ی خیابان باقی نماند، این برنامه ناکارآمد خواهد بود. این کار
نباید در همه جای شهر انجام شود. در منطقه ای مانند ایسلمونده یک سقف سبز می تواند
ایده ی بهتری از یک سقف عمومی باشد.
ـ پس ما به تغییر در نوع فکرمان نیاز داریم. چه کسی می تواند رهبر ما
در این تغییر باشد؟ معماران، برنامه ریز های شهری، شهرداری یا افراد مشتاق که شروع
به کار روی بام هایشان کرده اند؟
ماس: من یک نقش بزرگ را برای شهرداری پیش بینی می کنم. شهرداری می
تواند محاسبه کند که چه مساحتی قابلیت ساخته شدن را دارد. شهرداری مرجعی است که می
تواند اجازه دهد هر چیزی تحت شرایطی خاص اتفاق بیفتد. ما به دستگاه های شهرداری
بزرگ تری برای کنترل این موضوع نیاز داریم.
ون گیست: پیمانکاران بزرگ و سرمایه گذاران صنعتی هم نیاز به مشارکت
دارند. من فکر می کنم که این موسسات بزرگ می دانند چه چیزی ممکن است ولی هنوز بیش
از حد به مدل های درآمدزا فکر می کنند.
ماس: من دوست دارم روش جدیدی را برای برنامه ریزی به کار گیرم. یک
جدول می تواند هزینه ها را معلوم کند. مشاورین املاک معمولا در وهله ی اول به
بیشینه ی سود فکر می کنند و این گاهی منجر به ساخت برج های مسکونی دیوانه وار می
شود. من می خواهم جدول جدیدی را ارائه دهم که برای مثال روی سود حداکثر 8% تنظیم شده
است. در این صورت، بودجه می تواند برای بخش های نیازمند تر مانند مسکن عمومی، فضای
سبز، آب، انرژی و فضای عمومی صرف شود.
ون رویون: شعار هر توسعه ای این است: اگر تقاضا نکنی، بدست نخواهی
آورد. ما خانه ها و فضای سبز مقرون به صرفه تری می خواهیم. چالش در این مرحله این
است که به کاری که می کردیم ادامه دهیم.
ون گیست: من فکر نمی کنم که آن ها مشتاق نیستند. مشاورین املاک نیز می
خواهند خانه های پایدار تری داشته باشند که در طی زمان باقی بماند. این طور نیست
که ما سه نفر می خواهیم تغییری ایجاد کنیم و سایرین نمی خواهند. همه می خواهند،
اما این پیچیده است و به تغییر طرز فکر نیاز دارد.
ماس: برای درک این تغییر ما اول از همه به برنامه های توسعه ی شهری
خوب نیاز داریم و باید برای تحقیقات هزینه کنیم. کارخانه ی Why، اتاق فکری که من ده سال پیش در TU Deft پیدا کردم، سال هاست که بر روی پروژه ی Green Dip کار می کند. ما محاسبه کردیم که برای هر گیاه و اقلیم چه چیزی و
به چه مقدار نیاز است و شرایط باد چگونه است، چگونه می توان بر مشکلات آب غلبه
کرد، و چالش انرژی و خنک سازی چگونه قابل حل است؟ در ام وی آر دی وی ما در حال پردازش
یک ابزار تعاملی هستیم که پیچیدگی عوامل را قابل رویت می کند. نرم افزاری که در
حال حاضر داریم "Air maker" است. رویای ما این
است که آن را روی روتردام امتحان کنیم. این نرم افزار باید در سطح ملی به کار برده
شود. ما یک اپ برای ویروس کرونا داریم، پس چرا سریع تر air app را سازماندهی نکنیم؟
دانشگاه ها نقش بزرگی را ایفا می کنند، و همکاری های کوچک از سوی آژانس هایی مانند
ما می تواند ما را در جهت درستی قرار دهد.
ـ کاتالوگ بام اولین قدم در جهت درست است... . امیدوارید که در چه جهتی
از این کاتالوگ استفاده شود؟
ون رویون: امیدوارم که از کاتالوگ به عنوان یک راهنما استفاده شود و
الهام بخش سایرین باشد. قوانین ساختمان های بلند مرتبه ی روتردام مثال خوبی برای
شهر های دیگر است. ما نقشی پیشگام داریم و به عنوان یک شهر مدرن و خلاق این را به
خودمان بدهکاریم که برنامه ای برای بام هایمان داشته باشیم.
ون گیست: امیدوارم کاتالوگ بام تنها به عنوان برنامه ای مختص روتردام
دیده نشود و فراتر از مرز ها نیز به کار گرفته شود. تیم داکنداگن روتردام عضوی از
شبکه ی اروپایی است با شهر هایی که به بام ها مانند ما نگاه می کنند، و به
اتفاقاتی که در روتردام در حال رخ دادن است بسیار علاقمند هستند. ما خودمان بام ها
را نمی سازیم اما این دانش را به اشتراک می گذاریم و می خواهیم برای همه و در هر
جایگاهی تاثیر گذار باشیم. از شهردار تا یک معلم مدرسه که فکر می کند :"ما می
توانیم کاری بر روی بام انجام دهیم". این کاتالوگ ابزار این تغییر را فراهم
می کند.
ماس: این قطعا شروع بزرگی است که همه ی ما بخشی از آن هستیم، ولی هنوز
مسائل زیادی برای محاسبه و بحث وجود دارد. چگونه این موضوع را به صورت قانونی و از
نظر هزینه ساماندهی کنیم و چگونه به جامعه ی مالکان کمک کنیم و چگونه یک کاتالوگ
تنظیم کنیم که همه ی افراد بتوانند این تغییرات را با دست های خودشان اعمال کنند.
چگونه یک روش جدید برای زونینگ در نظر بگیریم که تنوع و تراکم را بر روی بام ترکیب
می کند. این کتاب، اولین از یک مجموعه است.