سایتِ تحلیلیْ انتقادیِ معماریْ شهرسازی اتووود هنر گفت و گو ـ ماهنامه فیلم امروز با فریار جواهریان

ثبت نام عضو جدید

ایمیل آدرس:

رمز عبور :

مرا به خاطر بسپار

رمز عبور را فراموش کردم

به جامعترین سامانه ارتباطی و اطلاع رسانی معماران معاصر ایران خوش آمدید

خانه

ثبت نام

تماس با ما

درباره ما

قوانین سایت

راهنما

تبلیغات

پاراگراف بالا متنی است که در وب‌سایت فریار جواهریان، او را این گونه معرفی کرده و پیشنهاد می‌کنم برای این که او را دقیق‌تر بشناسید به faryarjavaherian.com مراجعه کنید، که در آن جدا از فیلم‌ها، برخی از کارهای معماری‌ ایشان، به علاوه حدود صد مقاله که می‌شود دانلود کرد، همین طور پنج کتاب که سه‌تای آن‌ها قابل‌دانلود هستند و کلی اطلاعات دیگر درباره او را می‌توانید پیدا کنید. اما چیزی که در این معرفی‌ها پیدا نمی‌شود، روحیه رها و در عین حال آرام و آرتیست اوست. برای من که در عین علاقه به هنر و معماری، به واسطه حرفه‌ام دنبال‌کننده جدی آثار فریار جواهریان در سینما بوده‌ام، کشف رموز حرفه‌ای و نوع نگاه و شکل تجربیاتش در سینما به دل‌مشغولی سالیانم بدل شده بود. این مصاحبه که به مناسبت سی‌وپنجمین سال ساخت اجاره‌نشین‌ها انجام شد، بسیاری از چالش‌های ذهنی من را برطرف کرد. فرصتی شد تا با کسی هم‌صحبت شوم که در تجسم ذهن داریوش مهرجویی هنگام خلق بهترین آثارش نقش داشته است. از او که سؤالات برآمده از کنجکاوی‌ام را شنید و با صبوری و دقت پاسخ داد ممنونم، و سپاسگزارم از مینا بزرگمهر که امکان این مصاحبه را فراهم ساخت.

فریار جواهریان ـ در 25 سالی که با داریوش مهرجویی زندگی کردم، من همیشه اولین کسی بودم که سناریوهایش را می‌خواندم. در سال‌های اول آشنایی‌مان و دورۀ نامزدی دو سناریو با هم نوشتیم، "مرثیه" و "لاله"، که البته هیچ‌وقت ساخته نشدند اما کلا مسئول سناریوی فیلم آرتور رمبو بودم. داستان اجاره‌نشین‌ها مستقیما از اتفاقات زندگی خودمان برداشت شد که ماجرایش بسیار مفصل است. ما خانه‌ای را در دروس اجاره کردیم که صاحب اصلی‌اش آقایی بود به نام داریوش فرزانه و زمان شاه رایزن نظامی سفارت ایران در واشنگتن بود و طبیعتا بعد از انقلاب به ایران برنگشت و به شوهرخواهرش، آقای معتمدی، وکالت داده بود که با ما اجاره‌نامه را امضا کند و او هم سر هر ماه می‌آمد و اجاره‌اش را می‌گرفت. خانوادۀ معتمدی خانوادۀ بسیار متشخصی در مشهد بودند، فامیل‌شان نایب‌السلطنه خراسان بود و... خلاصه یکی از بستگان کله‌گنده‌شان در مشهد فوت می‌کند و همۀ اعضای خانواده که ساکن تهران بودند برای ختم عازم مشهد شدند. همگی در همان هواپیمایی بودند که سقوط کرد و متأسفانه همه فوت شدند. پاییز 58 بود. ما فقط سه‌چهار بار آقای معتمدی را دیده بودیم که می‌آمد خانه و می‌نشستیم و چای می‌خوردیم، اجاره را می‌گرفت و می‌رفت. پس از آن اتفاق دیگر هیچ‌کس سراغ ما نیامد. سال 1360 حیاط پشتی مدرسۀ عدل آفاق را (که بعدا با نام مدرسه‌ای که می‌رفتیم نمایش داده شد) جشنوارۀ کن برای بخش دو هفته کارگردانان دعوت کرده بود. من و داریوش و دخترمان مریم‌کوچولو که آن موقع یک سال‌ونیمش بود رفتیم فرانسه و خانه را سپردیم به ژیلا (مهرجویی) و محمود (بزرگمهر) و مینا فسقلی. فکر می‌کردیم دو سه ماه بعدش برمی‌گردیم. اما هِی به ما زنگ می‌زدند که نیایید. مثلا ماجرای انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی پیش آمد و چی شد و چی شد. بعد محمود و ژیلا را گرفتند، انداختند زندان. این‌ها که از خانه‌مان رفتند مدتی دختر و داماد گیتی، خواهر بزرگ داریوش، آن‌جا زندگی می‌کردند. کلید خانه دست مادر داریوش بود که هر دوسه هفته یک بار به خانۀ ما سر می‌زد. بعد همسایۀ دیوار به دیوارمان حاج‌آقا سیدان با مامان‌مهین صحبت می‌کند و می‌گوید شما برای‌تان خیلی سخت است این همه راه بیایید تا این‌جا. یک کلید به من بدهید تا من مواظب خانه باشم و خودم به‌ش سر می‌زنم. بعد دختر و داماد و نوه‌هایش که در آبادان زندگی می‌کردند و جنگ‌زده شده بودند به تهران می‌آیند و آن‌ها را مستقر می‌کند در خانۀ ما. تا این که پس از مدت‌ها که مامان‌مهین می‌رود تا به خانه سر بزند، می‌بیند که به‌به! همۀ اثاث ما را جمع کرده‌اند و اسباب و وسایل خودشان را پهن کرده‌اند و خلاصه می‌فهمد چه کلاهی سرش گذاشته‌اند و چه خیانتی در امانت کرده‌اند. همان‌جا وسط سالن می‌نشیند و می‌گوید من بَست می‌نشینم تا شما خانه را تخلیه کنید و کلید را به من پس بدهید. آن موقع دو سال می‌شد که ما در فرانسه بودیم و فریده، خواهر وسطی داریوش، به ما زنگ زد و گفت بیایید که مامان‌مهین را نمی‌شود تکان داد! و من فورا گفتم باشد، من و مریم می‌آییم، به مامان بگو دیگر برود خانه، خودم می‌آیم و قضیه را درست می‌کنم. داریوش نگران بود که به ایران بیاید و ترجیح می‌داد این مسئولیت را من به عهده بگیرم. اما راهنمایی خیلی مفیدی به من کرد؛ گفت برو با بیژن ترقی، برادر گلی ترقی، مشورت کن. چون او آدم عاقلی است و خیلی فوت‌وفن همۀ بیزنس‌ها را می‌داند. ما تا رسیدیم به تهران، من و مریم‌کوچولو در خانۀ مامان‌مهین مستقر شدیم و فکر کنم همان روز رفتم تا با بیژن ترقی مشورت کنم و ازش پرسیدم چه‌کار باید بکنم. به‌ش اوضاع را توضیح دادم و او پرسید این همسایه چه‌کاره است؟ گفتم تاجر آهن است در بازار. گفت تهدیدش کن، که آبرویش را در بازار می‌بری، می‌روی در بازار آهن‌فروش‌ها به همه می‌گویی حاج‌آقا سیدان خانۀ ما را بالا کشیده... فردای آن روز رفتم خانۀ دروس و زنگ زدم، چون کلید را عوض کرده بودند. همه نشسته بودند روی این مبل‌های استیل هووخشتره و قالی‌های نفیس کاشان در سالن ما. حاج‌آقا سیدان بود، دخترش، دامادش و بچه‌ها و... هِی بهانه می‌آوردند که ما جنگ‌زده‌ایم و من هم هِی تکرار می‌کردم که ما خودمان داریم برمی‌گردیم ایران و من فقط دوسه هفته زودتر از داریوش آمده‌ام که همه چیز را مرتب کنم تا داریوش هم بیاید... این دروغ کوچولو هم تأثیر نگذاشت. خلاصه استدلال‌ها پرتنش‌تر می‌شد و دیگر رسیده بودیم به جایی که (چون بو برده بودند که خانه بی‌صاحب مانده) هِی این‌ها می‌گفتند‌ ما بالأخره یک خانوادۀ جنگ‌زده‌ایم و حالا برویم ببینیم این خانه را به کی می‌دهند و این حرف‌ها، که من از ترفند بیژن ترقی استفاده کردم و خدا را شکر که این حاج‌آقا هنوز آبرویش برایش اهمیت داشت. همان روز اسباب‌ها را جمع کردند، از روی دیوار کوتاهی که بین دو حیاط‌مان بود اثاثیه را دادند آن طرف و کلیدها را به من دادند و از فردای آن روز من و مریم در خانه‌مان مستقر شدیم. خانه را رنگ زدم، تمیز کردم، استشهاد محلی گرفتم که لوله‌کشی گاز انجام بشود، چون قبلا بخاری نفتی داشتیم، بخاری‌های گازی خریدم، همه اتاق‌ها را دوباره چیدم و این دفعه خانه را سپردم به خالۀ خودم. خاله‌ای که از بچگی خیلی به ما نزدیک بود و خیلی دوستش داشتم و قرارمان این شد که لااقل دو سال آن‌جا بنشینند. اما بعد از دو سال اگر ما برگشتیم خانه را تخلیه کنند. اما سرنوشت این‌طوری شد که پس از یک سال‌ونیم برگشتیم ایران و حالا خاله‌جان هم راضی به ترک خانه نبود و آن‌ها هم دائم تهدید می‌کردند که حالا برویم مسجد محل و ببینیم خانه را به کی می‌دهند، به شما می‌دهند یا ما؟! خلاصه شش ماهی هم همه با هم در وضع اسف‌باری در همان خانه زندگی می‌کردیم، تا این که بالأخره پدرم آمد و به خاله‌جان پولی داد و آن‌ها را راضی کرد تا بلند شوند و بروند. بنابراین یک ورسیون کوتاه اولیه از داستان را وقتی من برگشتم پاریس داریوش شروع به نوشتنش کرد. و بعد در تمام آن شش ماهی که همگی با هم در کنار خاله‌جان و شوهرش و پسرهایش زندگی می‌کردیم سناریوی اجاره‌نشین‌ها را تکمیل کرد. در آن دوره از زندگی‌ام هنوز شهامت این را نداشتم که به‌ش بگویم این‌جا را عوض کن، این‌جا را درست کن و در هر صورت وقتی سناریو را ‌خواندم به نظرم آمد که همه چیزش خیلی محکم و خوب است. وقتی چیزی را بر اساس اتفاقات واقعی زندگی می‌نویسیم، خیلی رئالیستی و درست به نظر می‌آید.

:تا آن زمان آیا تجربۀ مشخصی از طراحی صحنه و لباس فیلم داشتید؟ چه به عنوان یک کار حرفه‌ای یا حتی تجربی...

ـ اصلا قرار نبود من طراح صحنه و لباس فیلم باشم. تهیه‌کننده، آقای رضا نامی را انتخاب کرده بود و با او قرارداد بسته بود. اما پس از چند جلسه کار، همان موقع‌ها که دنبال لوکیشن می‌رفتند، داریوش فهمید که سلیقه‌های‌شان اصلا به هم نمی‌خورد. بعد داریوش آمد و از من پرسید که آیا دوست داری این کار را انجام بدهی؟ من عاشق داریوش بودم و هر کاری که از من می‌خواست حاضر بودم برایش انجام بدهم و با جان و دل این کار را قبول کردم.

ـ حتما معمار بودنم خیلی به من کمک کرد. چون همه‌اش مسألۀ ساختن فضا است. سناریو را دوباره با دقت خوانده بودم و می‌دانستم که داریوش زیاد دربارۀ فضا توضیحی نداده، البته آن موقع هم اصلا نمی‌دانستم دکوپاژ چیست. داریوش هم دکوپاژ نمی‌نوشت. همان موقع که می‌آمد سر صحنه تازه تصمیم می‌گرفت دوربین را کجا بگذارد و چه کند. بعدها یاد گرفتم که می‌شود در فیلم خیلی جاها رج زد، که همان‌جا هم اگر دکوپاژ دقیق‌تر داشتیم البته می‌شد رج زد و فقط زاویه‌هایی را که در فیلم دیده می‌شد ساخت و چید. اما من هرگز این کار را نمی‌کردم، نه در اجاره‌نشین‌ها، نه در فیلم‌های بعدی. من کل فضا را می‌چیدم و به داریوش این امکان را می‌دادم از هر زاویه‌ای که می‌خواهد استفاده کند.

:پس از این که قرار شد طراحی این فیلم را به عهده بگیرید، با توجه به این که در چند سال غیبت شما و زندگی‌تان در خارج از کشور سینمای ایران به سمت نوعی صنعتی شدن می‌رفت و عوامل و دست‌اندرکاران ساخت فیلم شکل حرفه‌ای‌تری به خود گرفته بودند، یا به عبارتی هر گروه در تولید فیلم زیرمجموعه خود را داشتند و افراد در کار خود متخصص شده بودند، شما چه‌گونه دپارتمان طراحی این فیلم را تشکیل دادید؟

ـ آقای کنی را داشتم که بیش از چهل سال با داریوش کار کرد. خدا رحمتش کند و روحش شاد. خیلی دوستش داشتم و دارم، واقعا مثل یک عضو خانواده‌مان بود. کارهای اجرایی، همۀ کارهای بنایی، ساختن دکور، تمام جلوه‌های ویژه بجز سیل راه‌پله، جلوه‌هایی مثل ریختن کتاب‌خانه و ترکیدن لوله‌ها، خراب شدن دیوارها یا بالا زدن کثافت‌ها از توالت خانۀ سعدی، همه و همه زیر نظر آقای کنی انجام شد. من طراحی می‌کردم، بعد با همدیگر مشورت می‌کردیم و ایشان با افراد خودشان اجرا می‌کردند. بنا و گچ‌کار و لوله‌کش و همه را او می‌آورد، هر روز ناهار می‌آورد، عصر میوه می‌گرفت، شب شام تهیه می‌کرد. این مرد نازنین خیلی داریوش را دوست داشت که همۀ این کارها را یک‌تنه می‌کرد. آقای کنی واقعا ستون فقرات همۀ فیلم‌های داریوش بود. در خانۀ عباس‌آقا هم عکس پدر عباس‌آقا که خانم نادره می‌گوید: "آبروداری کن، ببین بابات کی بوده"، عکس آقای کنی است که مثلا در زورخانه داشته تمرین می‌کرده. یا مثلا آن کبوترهای سکانس سیل را آقای کنی آورد و تربیت‌شان کرد که بروند و روی منبع آب بنشینند. که واقعا به نظرم یکی از زیباترین صحنه‌های اجاره‌نشین‌ها است. یعنی بین هستی و نیستی فقط یک مو فاصله است. دو کارگر افغان استخدام کرده بود که بی‌نظیر بودند. نجیب و کاری. اسم یکی‌شان رحمان بود و آن یکی هم فکر می‌کنم رحیم. دربارۀ اسم این دوتا هم کلی شوخی می‌کردیم. هم نجاری می‌کردند، هم نقاشی، هم حمالی، هم آبدارچی سر صحنه بودند و مهم‌تر از همه سرایدار ساختمان هم بودند. شب‌ها که در ساختمان فیلم‌برداری نداشتیم، همان‌جا می‌خوابیدند. بعد ناصرخان را داشتم که رانندۀ پخشیران بود و یک فولکس ون سبز داشت و هر موقع می‌